نظامی گنجوی یکی دیگر از بزرگان و مفاخر علم و ادب پارسی است که آرامگاه او خارج از مرزهای جغرافیای سیاسی امروز ایران قرار دارد.
گنجه
گنجه نام شهر مهمی است که هم اکنون در شمال غربی جمهوری آذربایجان قرار دارد. «گنجه» نامی است که از گنج پارسی گرفته شده و اگرچه در طول تاریخ دگرگونی هایی در این نام پدید آمد اما سرانجام با نام نخستین خود یعنی همان گنجه تثبیت شد.
در دوران حاکمیت روسیۀ تزاری نام گنجه به الیزابتوپل و در زمان حاکمیت شوروی به کیروف آباد تغییر کرد اما در سال ۱۹۱۸ با روی کار آمدن جمهوری دمکراتیک آذربایجان و استقلال این کشور، گنجه بار دیگر نام اصلی و اصیل خود را باز یافت.
نظامی و شهر گنجه
اطلاعات دقیقی از زندگی نظامی گنجوی در دست نیست اما آنچه که مسلم است این شاعر و داستان سرای ایرانی، در قرن ششم هجری در شهر تفرش به دنیا آمده و بعدها به گنجه نقل مکان کرده است.
او مانند حافظ شیرازی زیاد اهل سفر نبوده و تقریباً همۀ عمر خود را در گنجه گذارنده و همان جا نیز بدرود حیات گفته است.
آثار نظامی
بدون تردید و بی اغراق زیباترین آثار داستانی منظوم در ادبیات کلاسیک فارسی متعلق به نظامی گنجوی است.
منظومه های لیلی و مجنون، خسرو و شیرین، مخزن الاسرار، هفت پیکر، پنج گنج (خمسه)، اسکندرنامه، دیوان قصاید و غزلیات آثار شناخته شدۀ نظامی هستند که بسیاری از آنها تا کنون چند بار به زبان های دیگر دنیا ترجمه شده اند.
به اعتقاد بسیاری از پژوهشگران، نظامی پایه گذار دوبیتی هایی است که به ساقی نامه شهرت یافتند.
آرامگاه نظامی
هنگامی که نظامی گنجوی از دنیا رفت در میان اهالی گنجه وبسیاری از ایرانیان و درباریان فردی شناخته شده و ادیبی گرانقدر بود.
بنابراین پس از درگذشت، برای او مقبره ای ساخته بودند که در حال حاضر اطلاعی از چگونگی آن در دست نیست اما در سال ۱۹۴۷ در همان جایی که مقبرۀ کهن قرار داشت آرامگاه جدیدی برای نظامی بر پا کردند. سپس در سال ۱۹۹۱ بار دیگر مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت.
اقدامات آذربایجان
جمهوری آذربایجان مانند بسیاری دیگر از کشورهای همسایه که آرامگاه مفاخر ایرانی یا گنجینه ای از میراث ایران در حوزۀ جغرافیایی فعلی آنها قرار گرفته، سعی دارد با جعل تاریخ و سندسازی هویت ایرانی نظامی گنجوی را محو و وی را اساساً از مفاخر کشور تازه تأسیس خود بداند.
در همین راستا ۵ سال قبل کتیبه های فارسی آرامگاه را تخریب و کتیبه هایی به زبان ترکی جایگزین آن ها کردند.
اگرچه با وجود آثار متعدد و ارزشمند این شاعر بزرگ ایرانی جای هیچ شبهه ای نمی ماند که نظامی گنجوی متعلق به حوزۀ تمدن ایرانی بوده و هست اما نجات نام این بزرگان از تلاطم های ایجاد شده برای خدشه دار کردن هویت ایرانی آنها تلاش و غیرتمندی بیشتری را از جانب متولیان امر می طلبد.
