به بهانۀ ثبت ایران به عنوان کشوری که بیشترین تغییر پایتخت را در تاریخ جهان داشته است.
بخش پنجم: اشکانیان
امپراتوری پارت ها یا همان شاهنشاهی اشکانی (۲۴۷ پ. م. – ۲۲۴م.) یکی از مهم ترین دوره های تاریخ و طولانی ترین امپراتوری عهد باستانی ایران به شمار مى آید. آنها توانستند پس از سال ها مبارزات علنی و غیرعلنی حکومت بیگانۀ یونانیان (سلوکیان) را از ایران ریشه کنند و مرزهای کشور را گسترشی چشمگیر دهند.
پهناوری دولت اشکانی در دورۀ اقتدارش از رود فرات تا هندوکش و از کوه های قفقاز تا خلیج فارس بود.
این امپراتوری عظیم شهرها و پایتخت های مهمی در شرق و غرب داشت که هرکدام در جایگاه خود دارای اهمیت ویژه ای بودند.
صد دروازه
از آن جا که خاستگاه پارتیان درشرق ایران بود، نخستین پایتخت های آنان نیز در بخش های شرقی شکل گرفتند. صد دروازه نام یکی از مهم ترینِ این پایتخت های شرقی بود که در همسایگی باختری خراسان قرار داشت.
نام صد دروازه در اصل ترجمۀ واژۀ یونانی هکاتومپیلوس بود. این عنوان در یونان به شهرهایی اطلاق می شد که بیش از چهار دروازه داشتند. یکی دیگر از نام های تاریخی این شهر قومس (مرکز ایالتی به همین نام) بوده است.
شهر باستانی صد دروازه همان جایی است که امروز دامغان نامیده می شود. آثار بسیاری از دورۀ اشکانی هنوز هم در این شهر قابل شناسایی هستند.
دورتا دور این شهر دیوارهایی کشیده شده بود که بقایای آن نشان از ستبری دیوار دارد. گفته می شود پهنای این دیوارها به اندازه ای بوده که دو درشکه از کنار هم به راحتی بر روی دیوار رد می شدند.
ارشاک
یکی دیگر از نخستین پایتخت های شرقی اشکانیان شهر باستانی ارشاک یا اساک است که امروزه در نزدیکی قوچان (استان خراسان رضوی) در شمال درۀ رود اترک قرار دارد. اکنون روستایی به نام مزرج در این محل قرار دارد که آثار ویرانه های شهر باستانی ارشاک در آن بر جای مانده است.
تا همین سال های اخیر ساکنان مزرج و روستاهای اطراف آن از خرابه های باقی مانده اشیاء باستانی پیدا می کردند.
بسیاری از پادشاهان اشکانی چون اشک اول در آغاز کار خود از این شهر به عنوان پایتخت استفاده کرده اند.
تیسفون
تیسفون که امروزه در عراق قرار دارد پایتخت غربی اشکانیان بود. این شهر که اهمیت سیاسی و جغرافیایی زیادی داشت همواره یکی از مهم ترین پایگاه ها برای اشکانیان و ساسانیان در نزدیکی مرزهای غربی ایرانِ پهناور آن روزگار بوده است.
پایتختیِ تیسفون از این زمان به بعد تا ششصد سال ادامه یافت و به دوره های پس از اشکانیان نیز رسید.
شهر تیسفون در میانرودان، توسط اشکانیان بنیانگذاری شد. این شهر در ابتدا تا پیش از به حکومت رسیدن گودرز یکم یا دوم (۴۱-۵۱ میلادی) به عنوان پایتخت انتخاب نشد اما همواره محلی برای تاجگذاری ها و شهری نمادین از حکومت اشکانی بود.
شهرهای دیگر
همان طور که گفته شد اشکانیان از نظر زمان و جغرافیا شاهنشاهی طولانی و گسترده ای داشتند. به همین علت به غیر از پایتخت های یاد شده شهرهای دیگری نیز در طول فرمانروایی آنان دارای اهمیت بودند که از آن جمله می توان به هگمتانه، شوش و نسا اشاره کرد.
نسا
شهر باستانی نسا که امروزه در محدودۀ ترکمنستان قرار دارد، یکی از شهرهای مهم اشکانیان و در واقع پایگاه خدایان پارت به شمار می آمد.
به اعتقاد برخی از مورخان ارگ نسا نخستین جایی بود که اشک اول (بنیانگذار سلسلۀ اشکانی) به عنوان مرکز فرمانروایی خود برگزید. هم اکنون بقایایی از این ارگ به جای مانده که در نوع خود از آثار باستانی منحصر به فرد جهانی محسوب می شود و مورد بازدید عمومی قرار دارد.
همچنین بسیاری از آثار کشف شده در این ارگ مربوط به دورۀ سلوکیان است و ویژگی های هنر یونان باستان را دارند.
نسا به معنی آباد و آبادی بوده است و در زمان مهرداد اول نام این شهر به مهردادکرت تغییر یافت اما مورخان و باستان شناسان همچنان آن را با نام نسا می شناسند.
اگرچه نسا پایتخت اشکانیان نبود اما یکی از پایگاه های این خاندان و مدفن بسیاری از شاه های آنان است.
