محوطه تاریخی بیستون
در حاشیۀ شاهراه ارتباطی همدان به بغداد، محوطه ای باستانی با ارزشی جهانی قرار دارد. محوطۀ بیستون در ۳۲ کیلومتری شرق کرمانشاه واقع شده است. روزگاری راه ارتباطی میان بابل و هگمتانه از کنار آن می‌گذشته است. محوطۀ بیستون از زمان هخامنشیان دارای اهمیت بوده و آثار متعددی از دوره‌های تاریخی مختلف را در خود جای داده است.
همسفر مارکوپولو در تورهای کرمانشاه باشید.
بیستون به چه معناست؟
مردم محلی بیستون را به صورت “بی ستون” تلفظ می کنند و آنجا به معنی محلی که بدون ستون است می شناسند.
بیستون صورت تحول یافتۀ bayistan فارسی میانه است. bayistan فارسی میانه خود صورت تحول یافتۀ baga-stana فارسی باستان است. این واژه از دو جز تشکیل شده است baga به معنی خدای و خدایگان و stana به معنی جایگاه، مکان و گاه. بنابراین بیستون به معنی جایگاه خدایان و خدایگانان است.
کتبیه بیستون
کتیبه بیستون، بزرگترین نقش برجسته جهان و کهن‌ترین سند مکتوب زبان فارسی است که به دستور داریوش بزرگ هخامنشی، در ابعاد ۸/۷ متر عرض و ۲۲ متر طول ایجاد شده است. این نقش برجسته از مهمترین و شناخته شده‌ترین سندهای تاریخی جهان است و به سه زبان فارسی باستان، عیلامی و اکدی نوشته شده است.
داریوش ابتدا خود و خاندانش را معرفی می‌کند و سپس به ماجرای بردیای دروغین (گئومات مغ) و چگونگی نابود کردن او می‌پردازد. در ادامه شورش‌هایی که در برابر او اتفاق می‌افتند و چگونگی فرونشاندن آنها در سراسر پادشاهی خود را بازگو می‌کند. در بالای این سنگ نگاره اهورامزدا با چهره انسانی دو بال خود را گسترده و داریوش که از دیگران بلند قامت‌تر است، دست راست خود را به نشانۀ احترام به سوی اهورامزدا بلند کرده است. در پشت سر داریوش یک کماندار و نیزه دار ایستادهاند که از داریوش کوتاه ترند. داریوش پای خود را بر روی پیکر گئومات قرار داده است و در مقابلش ۹ نفر از سران شورشی در غل و زنجیر ایستادهاند.
تندیس هرکول
تندیس هرکول که متعلق به اواخر دوره سلوکی و اوایل دوره اشکانی است، در بیستون کرمانشاه واقع شده است. این مجسمه از سنگ کوه تراشیده شده و به کوه چسبیده است.
هرکول، بزرگترین پهلوان اسطوره‌ای یونان، گرز خود را به دیوار تکیه داده، کمان و تیردان خود را از درخت زیتونی آویخته و خود به پهلوی چپ بر روی پوست شیری لم داده است و پیاله‌ای در دست دارد و به دور دست‌ها خیره شده است.
این تندیس به طور اتفاقی در سال ۱۳۳۷ در طی عملیات راهسازی کشف شد. از آن زمان تاکنون، تندیس هرکول چندین بار مورد دستبرد و تغییرات شد. سر هرکول را دو بار دزدیدند. در حال حاضر برای حفاظت بیشتر، سر جدیدی برای هرکول ساختند و بر روی تندیس نصب کردند و سر اصلی هرکول در موزه نگهداری می‌شود. پیاله شراب هرکول نیز و دچار آسیب شده است و همچنین بدلیل برهنه بودن، مردم محلی بخش‌هایی از بدن هرکول را از بین برده‌اند.
نقش برجسته‌های مهرداد و گودرز
در پایین کتیبۀ بیستون، دو کتیبه از دوران اشکانی وجود دارد. یکی کتیبۀ گودرز و دیگری کتیبۀ مهرداد دوم اشکانی. متاسفانه این دو کتیبه تا حد زیادی تخریب شده‌اند و تنها بخش‌های اندکی از آنها باقی است. یکی از دلایل عمده تخریب این دو نقش برجسته، کتیبه‌ای مربوط به دوران صفوی است. در این کتیبه شیخ علیخان زنگنه، وزیر شاه سلیمان صفوی، وقفنامه خود را بر روی نقوش دوران اشکانی حک کرده است.
فرهادتراش
فرهاد تراش صفحه‌ای تراشیده شده در دل کوه بیستون و غرب نقش برجسته داریوش هخامنشی به عرض ۲۰۰ متر و ارتفاع ۳۶ متر است. بنا به عقیده باستان شناسان، این صفحه به دستور خسرو پرویز برای ایجاد نقش برجسته ای ساخته شده که به دلایلی به سرانجام نرسیده است.
مردم محلی با استناد به داستان‌ها و افسانه‌ها، بخصوص منظومۀ خسرو و شیرین نظامی گنجوی، این اثر را همان کوهی می‌دانند که فرهاد کوهکن به عشق شیرین کنده است و به همین دلیل آنرا فرهاد تراش می‌نامند.
کاروانسرای بیستون
در زمان شاه عباس صفوی برای تسهیل حمل و نقل و سفرهای تجاری، کاروانسراهای متعددی در ایران ساخته شد. یکی از این کاروانسراها در محوطه بیستون و روبروی فرهاد تراش قرار ساخته شد. امروزه این کاروانسرای ۴ ایوانی با مساحت بیش ا ز۶ هزار متر مربع، بازسازی شده و به عنوان هتل مورد بهره برداری قرار گرفته است.
