سقاداری ، عزاداری با جام و کشکول و ذکر

ارسال شده توسط : علی صاددر تاریخ: شهریور ۰۵, ۱۳۹۹در: ایرانشناسی, جشن ها و آیین های ایران1 CommentViews: 909 views

سقاداری از کهنترین آئین های مذهبی است که پیشینه ای طولانی در ایران دارد اما اکنون تنها در میان همدانی ها مرسوم و متداول است.

این مراسم در همدان در عباسیۀ جولان و در تهران در عباسیۀ سقاهای همدانی ها در محلۀ امامزاده یحیی در روز تاسوعا، عاشورا، شام غریبان، سوم و هفتم شهدای کربلا برپا می شود. در سال ۱۳۹۸ این مراسم با عنوان «آیین سقاداری محلۀ امامزاده یحیی تهران» ثبت ملی شد.

آئین های مذهبی و نیمه مذهبی در ایران رسم ها و آدابی کهنسال اند که از تنوع گوناگی در نقاط مختلف ایران برخوردارند. این آئین ها ریشه در باورها و اعتقادات ایرانیان مسلمان دارد. یک دسته از این آئین ها، آئین های عزاداری برای پیامبر اسلام (ص) و اهل بیت ایشان است.

سقاداری رسمی است دیرینه که در گرامی داشت و یادبود عباس بن علی (ع) برپا می شود. شیعیان عباس را سقای دشت کربلا می دانند و برای جانفشانی او در راه آوردن آب برای خانواده و پیروان امام حسین روایت های حزن انگیزی نقل می کنند.

در آئین سقاداری به افرادی که برگزارکننده آیین اند، سقا می گویند. سقاها ابوالفضل عباس را مراد و الگوی خود می دانند.

جامه و آداب آیینی سقاداری:

برای برپایی مراسم و آئین سقاداری، سقا موظف به پوشیدن لباس آیینی اند و هیچ فردی بدون پوشیدن رخت و لباس سقایی اجازه ورود به دسته را ندارد.

در گذشته رخت و لوازم سقایی از ۷۵ قلم تشکیل شده بود که به مرور زمان از آن کاسته شده است.

رخت، جامه و لوازم سقاداری:

۱- پیراهنی بلند که تا زیر زانو است. برخی به غلط آن را لبادۀ عربی می‌شمارند،

۲- سرپوش: برای مردان جوان لچک است و برای پیران دستاری کوچک به قدر ۴ – ۵ دور که بر سر بپیچد،

۳- شالی بلند برای گردن،

۴- نَطع: روپوشی چرمی است که بر شانۀ راست مایل به چپ انداخته می شود. (امروزه به جای چرم از شبه چرم استفاده می کنند).

۵- جام و کشکول: کشکول که از صدف های خلیج فارس به دست می آید و شبیه مشکی کوچک است.

جام کاسه ای است مسی یا برنجی.

ریش سفیدان و بزرگان سقا به هنگام مراسم کشکول به دست می گیرند و جوان ترها و میان سال ها جام در دست می شوند.

در روز عاشورا کاسه ها و کشکول ها پر از سیب های سرخی می گردد. این سیب ها نذر کسانی اند که نذرشان پذیرفته شده است. در روز عاشورا سقا ها سر و شانه را با گل مال می کنند.

سیب در فرهنگ ایرانی رمز جاودانگی و باروری است.

سقاها بنا به رسمی کهن سیب ها در کشکول ها و جام های خود می گذارند. مردم نیز به نیت حاجت یا تبرک سیب ها بر می دارند و چنانچه حاجت روا شدن برای سال دیگر سیب نذر کشکول ها و جام ها می کنند.

سادات بر شاخک های سیب های سرخ تکه پارچه های سبز می بندند و اینگونه به زعم خود آن ها را متبرک می کنند.

تا چند دهۀ قبل لنگی کبود با خطوطی سفید و کمربندی با قلاب شیر نشان بر کمر بسته می شد که امروز دیگر وجود ندارد.

مراسم سقاداری تنها در ایام عزاداری امام حسین در محرم و صفر برگزار می شود.

پوشیدن لباس سقایی :

سقاها ابتدا وضو می گیرند. بسم الله می گویند و صلواتی می فرستند، آنگاه نخست پیراهن را می پوشند. سپس لچک می بندند و شال را دو دور بر گردن می پیچند.

رخت سقایی بدون نطع اعتباری ندارد. پوشیدن خود نطع هم آداب دارد. بی وضو هرگز آن را نمی پوشند و به هنگام نماز از تن باز می کنند. برای پوشیدن نطع نخست بندی را که نطع با آن بر دوش می ایستد، می بوسند، نیت می کنند و مراد می خواهند و آنگاه نطع را بر دوش می اندازند.

لباس سقایی مهمترین ویژگی ظاهری آیین سقاداری است.

هنگامی که همۀ سقاها لباس پوشیدند در دو صف موازی رو به روی هم می نشیند.

بزرگ سقاها به رسم ادب خطبه ای کوتاه می خواند و ذاکر و مداح، ذکرِ مراسم را متناسب با آن روز یا شب با سقاها مرور می کند. ذکر که آماده شد، بر می خیزند چند دوری در عباسیه می زنند و از عباسیه بیرون می آیند.

سقا های در روز عاشورا سر و روی و سینه و دوش خود را گل مال می کنند. این گل با تربت کربلا متبرک می شود.

سقاها از ظهر عاشورا و در روز سوم و هفتم و اربعین دیگر نطع را نمی پوشند و کشکول و جام را به دست نمی گیرند. زیرا که عباس شهید شده و نطع و کشکول و جام که نشان و نماد اصلی سقایی است به احترام و عزای سقای کربلا جمع می شود.

سقا ها تا آن زمان که در دسته هستند هیچ چیز نباید بخورند و بیاشامند.

دستۀ سقایی:

دستۀ عزای سقایی دو پاره می شود و هر پاره از دو صف موازی تشکیل می گردد. دستۀ اول را عمدتا سادات تشکیل می دهند. بعد با اندک فاصله ای دستۀ دوم می‌ایستد، که راس آن هم باید از سادات باشد.

در میان صف ها میانداران قرار دارند که صف را در طول حرکت ساماندهی می کنند. میان داران مراقبند که ذکر از ریتم نیفتد .