در دره ی شمالی شهر تاریخی بیشاپور تنگه ی معروف چوگان قرار دارد. تنگ چوگان در فاصله ی ۲۳ کیلومتری از شهرستان کازرون و در فاصله ی ۱۴۰ کیلومتری استان فارس واقع شده است. به شهرستان کازرون رنگین کمان گردشگری ایران گفته می شود چراکه در آن تلفیقی از تاریخ، طبیعت، رودخانه و دشت به چشم می خورد.
علت نامگذاری تنگ چوگان
به نظر می رسد این تنگه به مناسبت بازی چوگان که از متداول ترین بازی های پادشاهی ساسانی بوده، چوگان نامیده شده است. رودخانه ی زیبا و پرآب شاپور که از چشمه ی معروف ساسان سرچشمه می گیرد در آن جاری است. در سمت راست این رودخانه چهار نقش برجسته و در سمت چپ دو نقش برجسته بر سینه ی کوه نقش بسته که از دوره ی ساسانی باقی مانده است. این نقوش از مهم ترین آثار باقی مانده از دوران ساسانی به شمار می روند.
مسیر تنگ چوگان
تنگ چوگان در مسیر راه شاهی واقع شده است. راه شاهی جادهای سلطنتی بوده که توسط داریوش کبیر ساخته شده است. این جاده در دوران هخامنشیان شوش را به سارد یکی از شهرهای تاریخ باستان واقع در بخش مرکزی آسیای کوچک متصل می کرده است. این مسیر شهرهای تاریخی گور در فیروزآباد و بیشاپور در کازرون را به پایتخت پادشاهی ساسانی یعنی تیسفون در عراق امروزی وصل می کرده است.
خط وسط نقش برجسته ها
بعضی از این کنده کاری ها علی رقم آسیب های زیاد همچنان بعد از ۱۷۰۰ سال سالم باقی مانده اند و البته گنجینه ی با ارزشی محسوب می شوند که جزئیات دقیقی از فرهنگ، رسوم و پوشش را در پادشاهی ساسانی به تصویر می کشند.
اکثر این آثار راوی پیروزی ها و جنگاوری های پادشاهان ساسانی است.
تقریباً در طول تمامی این آثار، رد یک خط عمیق در وسط نقش برجسته ها نظرها به خود جلب می کند. ظاهراً این رد مربوط به طغیان رودخانه ی شاپور و خط سیلی است که منطقه ی چوگان را در ادوار مختلف تاریخی ویران کرده است.
مهم ترین نقش برجسته ها
یکی از مهم ترین این نقش ها، نقش برجسته ی پیروزی شاپور اول بر والرین، امپراتور شکست خورده ی روم است. دراین نقش برجسته شاهپور اول سوار بر اسب، دستان بسته ی والرین، را گرفته است. شخصی که زیر پای اسب شاپور افتاده، امپراتور گردیانوس است که در جنگ مسیخه کشته شده و شخصی که در مقابل شاپور زانو زده و تمنای صلح دارد، امپراتور فلیپ عرب است.
نقش برجسته ی مقعر
یکی از این نقش برجسته ها به دلیل اندازه و فرم مقعری که دارد از خاص ترین نقش برجسته های بازمانده از دوران ساسانی به شمار می آید. در این سنگ نگاره پادشاه ساسانی به همراه سربازان سوار بر اسب است و در مقابل آنان اسرای رومی درحال اهدای هدایا و غنائم جنگی به پادشاه اند.
این قاب های عظیم که بی شباهت به پرده ی سینما نیستند، در ۶ پرده، مستندی از پیروزی ایرانیان بر رومیان را در دوران ساسانی به تصویر کشیده اند.
